-
1 кеше
сущ.1) челове́к || челове́ческий, людско́йкеше үзенең бәхетен хезмәттә таба — челове́к нахо́дит своё сча́стье в труде́
кеше сүзе — людска́я молва́
кеше тавышы — челове́ческий го́лос
кешеләр ташкыны — людско́й пото́к
2) лицо́, ли́чность, осо́ба; индиви́д, субъе́кт; челове́каерым кешеләр — отде́льные ли́ца (личности, особы, индивиды)
шәһәр кешесе — городско́й челове́к
сәнгать кешеләре — лю́ди иску́сства
3) челове́к, душа́ ( при счёте)кеше башына — на челове́ка, на ду́шу, на ка́ждого, на́ нос
аларның өйләрендә ун кеше яши — у них до́ма живу́т де́сять челове́к
4) кто, кто́-нибудь, кто́-либо; кто́-то, не́ктокеше килеп кермәсен тагын — смотри́, как бы кто́-нибудь не зашёл
өйдә кеше бармы? — есть кто (кто-либо, кто-нибудь) до́ма?
кеше ярдәменә мохтаҗ булу — нужда́ться в чье́й-либо по́мощи
5) чужо́й, чужо́й челове́к, посторо́нний челове́к || чужо́й, посторо́ннийүзеңнең әйбереңне кешегә бирмәү — не дава́ть свою́ вещь посторо́ннему челове́ку
кеше алдында кимсетү — унижа́ть при посторо́нних
кеше күңеле — чужа́я душа́
кеше әйбере — чужа́я вещь
6) перен.; разг. люби́мый челове́к, покло́нник, кавале́р, жени́х, друг, ухажёрберәр кешең бармы соң? — есть ли у тебя́ люби́мый (друг, покло́нник, кавале́р)
•- кеше ашаучылык
- кеше күп
- кеше күрә алмаучы
- кеше сөймәүчән
- кеше сөюче
- кеше үтерүче••кеше алдында — на́ людях, при лю́дях
кеше аягы басмаган, тимәгән урын (җир) — ме́сто, куда́ не ступа́ла нога́ челове́ка; ме́сто, где никогда́ не быва́л, не жил и т. п.
кеше аягы тыну — станови́ться/стать ти́хим, безлю́дным ( о ночи)
кеше исәбенә яшәү — жить за счёт други́х
кеше итеп карау (кешегә санау) — счита́ть за челове́ка, счита́ться, почита́ть, уважа́ть
кеше көлкесе итү (ясау) — поднима́ть/подня́ть на́ смех
кеше кулына калу — оста́ться на чужи́х рука́х ( на иждивении посторонних людей); станови́ться/стать беспо́мощным, нужда́ться в посторо́нней по́мощи (по старости, болезни)
кеше күзе — людско́й глаз, посторо́нний глаз (взор)
кеше өстендә яшәү (тору) — жить по чужи́м угла́м
кеше сүзе — людска́я молва́, спле́тни
- кеше булукеше сүзе - кеше үтерә — (посл.) людска́я молва́ (спле́тни) и челове́ка убива́ет
- кеше итү
- кеше рәтенә керү -
2 күңел
I сущ.1) душа́, се́рдце || душе́вный, серде́чныйкүңелне тынычландыру — успоко́ить ду́шу (сер́дце)
күңел кичерешләре — душе́вные (серде́чные) пережива́ния
күңел җылысы — душе́вная теплота́
күңел кыйналу — душе́вно страда́ть
күңел пошыну — душа́ не на ме́сте
күңел рәхәтләнү — блаже́нствовать душо́й
күңел теләү — захоте́ть
кеше күңеле - кара төн — (посл.) чужа́я душа́ - потёмки
2)а) вну́тренний, духо́вный миркүңел байлыгы — бога́тство духо́вного ми́ра
күңеле шундый — духо́вный мир его́ тако́в
б) хара́ктер, сво́йство хара́ктеракүңеле каты - теле татлы — (погов.) хара́ктер его твёрд, (но) речь сла́дка
3) расположе́ние духа́; настрое́ние, дух; самочу́вствиекүңелем бозылды — у меня́ испо́ртилось настрое́ние (от чего-л.)
4)а) симпа́тия, любо́вь; расположе́ние, устремле́ние к кому, чему-л.минем сиңа күңелем бар — у меня́ есть симпа́тия к тебе́
ана күңеле балада, бала күңеле далада — (посл.) любо́вь ма́тери - к дитя́ти, а у того́ - к степи́
б) диал. жела́ниекүңелем шул — моё жела́ние таково́
5) ду́мы, мысль, мы́сли; созна́ниекүңеле бу эштән ерак — ду́мы его́ далеки́ от э́того де́ла
6) па́мятькүңелдә йөртү (саклау) — храни́ть в па́мяти
7) интуи́ция, душа́күңеле белән сизенү — чу́вствовать, чу́ять душо́й; интуити́вно дога́дываться
күңелем алдамый — интуи́ция (меня́) не обма́нывает (меня́ не подво́дит)
8) в знач. нареч. күңелдә в уме́бишне язабыз, бер күңел(дә) — пять запи́шем, оди́н в уме́
•- күңел аздыру
- күңел аздыручы
- күңел азу
- күңел белән
- күңелем белән
- күңелең белән
- күңеле белән
- күңел белән уйлап
- күңел белән уйлау
- күңел беркетү
- күңел биздергеч
- күңел кайтаргыч
- күңел биздерү
- күңел кайтару
- күңел боегу
- күңел борчылу
- күңел тынычсызлану
- күңел бушату
- күңел газабы
- күңел газаплары
- күңел йомшару
- күңел йомшау
- күңел кайту
- күңеле кайту
- күңел киңлеге
- күңел күтәрелү
- күңел күтәрү
- күңел күтәрмәү
- күңел күтәрә алмау
- күңел нечкәртү
- күңел нечкәрү
- күңел өчен
- күңелен күрү
- күңелен табу••күңел белән дә, тәне белән дә — душо́й и те́лом
күңел(е) буш — (мне, тебе́, ему́) ску́чно, в (мое́й, твое́й, его́) душе́ пустота́
күңел даруы — бальза́м для души́; лека́рство от душе́вных мук
күңел җиңеләю — полегча́ть на душе́
күңел(не), күңелен җиңеләйтү — облегчи́ть (отвести́) ду́шу; изли́ть ду́шу
күңел иләсләнү — искуша́ться душо́й
күңел йогышу (йогу) — см. күңел яту
күңел курку — опаса́ться всей душо́й, си́льно боя́ться, тру́сить
күңел капчыгын чишү — изли́ть ду́шу (букв. развяза́ть мешо́к души́)
күңел (күңеле) киңәю — расще́дриться душо́й
күңел (күңеле) китек (сынык) — оби́женный (жизнью, обстоятельствами); впа́вший в уны́ние; нужда́ющийся в подде́ржке
күңел котырыгы (азынуы) — распу́щенность, жа́дность (до наслаждений, славы и т. п.)
күңел кошы — поэт. возлю́бленная (букв. пти́чка души́)
күңел кылы (кыллары) — поэт. стру́ны души́
күңел кылына тию — затро́нуть чу́вствительные стру́ны (души́)
күңел кымырҗу — беспоко́иться, име́ть жела́ние
күңел кытыклану — зуде́ть || зуд в душе́; лёгкое возбужде́ние в душе́
күңел кәгъбәсе (күңелгә кәгъбә) итү (кылу) — де́лать, сде́лать возлю́бленной (возлю́бленным); сде́лать да́мой се́рдца
күңел күге — поэт. духо́вный мир (букв. небеса́ души́)
күңел сүрелү — разочарова́ться; охладе́ть душо́й
күңел сыну — па́дать/пасть ду́хом; надломи́ться (вследствие неудач, разочарований и т. п.)
күңел (күңеле) тар — чёрствый, злой (душо́й); зави́стливый; скупо́й
күңел тарлыгы — чёрствость, злость в душе́; зави́стливость; ску́пость
күңел тарлыгыннан — от за́висти
күңел тартуы — влече́ние се́рдца
күңел тартылу — вле́чься, тяну́ться (о душе, сердце)
күңел (күңеле) төзек — с до́брыми чу́вствовами; добронра́вный, благонра́вный
күңел төзеклеге — до́брый настро́й души́, добронра́вие, благонра́вие
күңел (күңелеңне) төшерү — поддава́ться, подда́ться уны́нию
күңел тулу — расчу́вствоваться, доходи́ть до слёз; пла́кать от полноты́ чувств
күңел түгелү — см. күңел ташу
күңел үсү (үсеп китү) — окрыля́ться/окрыли́ться душо́й (после хорошего обращения, одобрения, успеха и т. п.)
күңел (күңеле) хуш — в до́бром расположе́нии ду́ха
күңел хушлану — удовлетворя́ться, умиротворя́ться ( малым)
күңел хушлыгы — удовлетворе́ние, умиротворе́ние, дово́льство ( малым)
күңел эрү — отта́ять душо́й
күңелгә авыр булу (килү, тоелу) — быть в тя́гость душе́; душа́ не лежи́т; дави́ть на ду́шу
күңелгә авырлык — тя́жесть на душе́
күңелеңә авыр алма, ләкин... — не воспринима́й тяжело́, но... (при нелицеприятном высказывании кому-л.)
күңелгә (кереп) утыру — ( навсегда) запомина́ться; запечатле́ться в душе́
күңелгә китерү — вспомина́ть, вспо́мнить (усилием воли, специально)
күңелгә таш булу (булып төшү) — лечь ка́мнем на́ душу (на́ сердце)
күңелгә төен (төер) — оса́док на душе́
күңелгә ут салу (ягу) — см. ут салу
күңелгә якын алу — принима́ть/приня́ть бли́зко к се́рдцу
күңелгә яту — нра́виться, понра́виться
күңелгә ятышлы (ятымлы) — уго́дный душе́
күңелдән алып ташлау — забы́ть насовсе́м, предава́ть забве́нию
күңелдән китмәү — остава́ться в па́мяти; ника́к не забыва́ться
күңелем синдә генә — то́лько к тебе́ лежи́т моё се́рдце
яшь чагында кемне сөйсәң, күңелең шуңарда була — ( песня) кого́ лю́бишь в мо́лодости, к тому́ и лежи́т се́рдце
күңелләр күтәренке — дух ( наш) бодр; настрое́ние припо́днятое
күңелең булсын! — будь по-тво́ему!
күңелне йомшарту — смягча́ть/смягчи́ть ду́шу (кого-л.), ублажа́ть (кого-л.)
- күңел җитүкүңелемне (өметемне) өзмим әле — я ещё наде́юсь на твою́ любо́вь
- күңел капчыгы
- күңел чиләге
- күңел чүлмәге
- күңел каралу
- күңел киң
- күңеле киң
- күңел китеклеге
- күңел кубу
- күңел кузгалу
- күңел кәгъбәсе
- күңел көзгесе
- күңел күзе
- күңел өшеткеч
- күңел салу
- күңел тарту
- күңел төбе
- күңел төшү
- күңел туңу
- күңел түре
- күңел түреннән
- күңел утыру
- күңел яту
- күңелгә яту
- күңелгә беркетү
- күңелгә керү
- күңелгә килү
- күңелгә салу
- күңелгә тию
- күңелдә төен булу
- күңелдә төер булу
- күңелдә төер булып калу
- күңелдә төер булып тору
- күңел ташу
- күңелгә утыру
- күңелдән чыгару
- күңелен алу
- күңелен аудару
- күңелен аулау
- күңелен сындыру
- күңелен китү
- күңел ачу
- күңелен ачу
- күңеле булу
- күңел булу
- күңелне биләү
- күңелен биләү
- күңелне бәйләү
- күңелне киң тоту
- күңелеңне киң тот!
- күңелне тырнау II сущ.; диал.грудь; торс, бюсткүңелдән ары күренми ул — то, что ни́же бю́ста, не должно́ быть ви́димым (т. е. неприлично рассматривать)
-
3 нәрсә
I нә`рсәмест. вопр.1) чтонәрсә булды, нигә елыйсың? — что случи́лось, почему́ пла́чешь?
нәрсә саталар монда? — что продаю́т здесь?
бу нәрсә тагы? — что ещё тако́е!
син нәрсә кайгыга баттың? — ты что приуны́л?
2) в составе союзн. сл. нәрсә..., шул; нәрсәне..., шуны что..., то•••нәрсә тагы — како́го рожна́
II нәрсә`нәрсәнең нәрсә икәнен белү — узна́ть что к чему́
сущ.1)а) вещь, предме́т; объе́кткитап - бик яхшы нәрсә — кни́га - о́чень хоро́шая вещь
асыл нәрсә зур булмый — (посл.) це́нная вещь не быва́ет большо́й (мал золотни́к, да до́рог)
б) вещь (обычно о произведениях литературы, искусства, науки и т. п.)в) в функ. сказ. вещькеше күңеле гаҗәп нәрсә — челове́ческая душа́ - э́то удиви́тельная вещь!
ялгызлык - коточкыч нәрсә! — одино́чество - стра́шная шту́ка!
2) разг. челове́к; лицо́, осо́баусал нәрсә — зла́я осо́ба
3) эвф. вещь, предме́т, шту́ка, (какое-л.) явле́ние (иносказа́тельное) -
4 бала
1. сущ.1)а) дитя́, ребёнок, малы́ш; см. тж. сабый••балага куш та, үзең йөгер — посл. дай поруче́ние ребёнку, а бе́гай сам ( о недостаточно развитом чувстве ответственности у детей)
бала бала инде ул — погов. ребёнок есть ребёнок
б) детёныш ( диких животных), птене́ц ( ряда диких птиц)••бүре баласын бүреккә салсаң да, урманга карар — посл. е́сли да́же волчо́нка положи́ть в ша́пку (так, что он ничего не увидит), всё равно́ бу́дет смотре́ть в сто́рону ле́са
карга да үз баласына аппагым дияр, керпе дә үз баласына йомшагым дияр — посл. и воро́на называ́ет свои́х птенцо́в бе́ленькими, и ёж счита́ет свои́х ежа́т гла́денькими
в) младе́нец; см. тж. бәби, нарасыйбала имезү — корми́ть ребёнка гру́дью
бала тирбәтү — ука́чивать, баю́кать ( дитя)
••асыл ир күңелендә йөгәне белән ат ятaр, асыл хатын күңелендә бишеге белән бала ятaр — посл. (букв. у настоя́щего мужчи́ны в мы́слях - конь с недоу́здком, у настоя́щей же́нщины в мы́слях - ребёнок с колыбе́лью)
еламаган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
2) сын и́ли дочь; ча́до, о́тпрыск, пото́мство, пито́мец••бала балдан татлы — посл. сла́док мёд, дитя́ сла́ще
бала тез өстендә сөйдерә, тездән төшкәч көйдерә — посл. ча́до на коле́нях к се́рдцу льнёт, а сойдёт с коле́н - ду́шу жжёт
ана күңеле балада, бала күңеле далада — посл. мы́сли ма́тери о ребёнке, а тот ду́мает о сте́пи (т. е. стремится повидать мир)
хатын алмак бер бәла - аннан туа бер бала, ул баладан туа мең бәла — посл. (букв. жени́ться - одна́ беда́, поя́вится пото́мство - от него́ ты́сячи бед)
3) молодо́й челове́к, ю́ноша и́ли де́вушка ( пока они сами не имеют детей), юне́ц, дети́нааталардан калган, ай, яшь бала күкрәк көче белән мал таба — ( песня) ю́ноша, оста́вшись без отца́, гру́дью (т. е. тяжёлым трудом) добыва́ет себе́ сре́дства на жизнь
4) перен. пито́мец, сын, дитя́ (представитель своей среды, класса, нации, страны и т. п.)замана баласы — дитя́ вре́мени, представи́тель своего́ вре́мени
табигать баласы — дитя́ приро́ды
5) в притяж. ф.; 1 л.; ед. ч. балам дитя́ моё, ди́тятко, дитя́; разг. до́ченька, сыно́к (слово обращения к детям и к тем, кто намного моложе говорящего)••балам, тары татлыдыр - тир түккәчтен белерсең; балам, балан баллыдыр - бил бөккәчтен белерсең — посл. дитя́ моё, зерновы́е сла́дки: прольёшь пот, обраба́тывая по́ле - узнае́шь; дитя́ моё, кали́на сладка́ как мёд, потру́дишься ( собирая её) - узна́ешь
6) мн. балалар де́ти, детвора́, ребя́та || де́тскийбалалар бакчасы — де́тский сад
балалар киеме — де́тская оде́жда
балалар әдәбияты — де́тская литерату́ра
балалар язучысы — де́тский писа́тель
7) в знач. нареч. баладан с де́тства, с де́тских летбаладан эшләп үсү — рабо́тать с де́тских лет
2. прил.; редкомин аны баладан — беләм я его́ зна́ю с де́тских лет
1) малоле́тний, недозре́лыйкеше — малоле́тний в знач. сущ.
••кошның авызы зур булыр — посл. у малоле́тней пти́цы ( у птенца) рот широ́к
2) де́тский; ребя́ческий; инфати́льныйбала күңел — де́тская душа́
бала хыяллар — ребя́ческие мечты́
•бала җанлы — лю́бящий дете́й
бала җанлылык — чадолю́бие, любо́вь к де́тям
бала холыклы (бала холкы чыгып бетмәгән) — с ребя́чливым, ребя́ческим хара́ктером ( непостоянный или капризный)
бала хөкемендә — на права́х ребёнка, кото́рого на́до счита́ть ребёнком (хотя он в действительности может быть и взрослым, например, душевнобольной или престарелый)
баладан калу — потеря́ть спосо́бность рожа́ть; см. тж. ырудан калу
баладан котылу — разреши́ться от бре́мени, благополу́чно, роди́ть
баладан савыгу (баладан терелү; баладан сәламәтләнү) — опра́виться, вы́здороветь || оправле́ние, выздоровле́ние по́сле ро́дов
баладан үлү — умира́ть, умере́ть || смерть во вре́мя и́ли всле́дствие ро́дов
бала чебеш — о́чень нео́пытный, незре́лый челове́к
- бала анасыбалалар әкияте — де́тская ска́зка, примити́вная и́ли гру́бая ложь
- бала асрау
- бала атасы
- бала елга
- бала итәк
- бала йон
- бала каз үрдәк
- бала каз
- бала караучы
- бала кешесе
- бала кеше
- бала китерү
- бала корт
- бала кош
- бала кычыткан
- бала мамык
- бала очыру
- бала суган
- бала суганча
- бала табу
- бала табу йорты
- бала табучы хатын
- бала төшертү
- бала төшерү
- бала умарта
- бала күч
- бала урыны
- бала чак
- бала вакыт
- бала чүбе
- бала чүпрәге
- бала чыгару
- балалар бүлмәсе
- бала лар хезмәте
- баланың баласы
- бала булу
- балага калу
- балага узу -
5 нык
1. прил.1)а) кре́пкий, про́чный, добро́тныйнык тукыма — добро́тная ткань
нык боз — кре́пкий лёд
нык җеп — про́чная нить
йорт нык нарат бүрәнәләреннән салынган — дом постро́ен из про́чных сосно́вых брёвен
б) кре́пкий, це́лый, не рва́ный, не изно́шенный (об обуви, одежде)баланың пальтосы нык әле — пальто́ у ребёнка ещё кре́пкое
итекләрем нык әле — сапоги́ ещё не изно́шенные
в) кре́пкий, про́чный; усто́йчивыйнык урындык — про́чный стул
нык багана — усто́йчивый столб
г) кре́пкий, твёрдый, не мя́гкий, не дря́блыйнык мускуллар — твёрдые му́скулы
нык гөмбә — кре́пкий гриб
нык тәнле спортчы — спортсме́н кре́пкого телосложе́ния
2)а) кре́пкий, здоро́вый, си́льный, выно́сливыйнык организм — выно́сливый органи́зм
нык карт — кре́пкий стари́к
б) си́льный, зы́чный; твёрдый ( о голосе)тавышы нык — го́лос его́ си́льный
в) перен. кре́пкий, про́чный, твёрдый, постоя́нныйнык гаилә — про́чная семья́
нык тәртип — твёрдый поря́док
3) перен.а) кре́пкий, твёрдый, сто́йкий, непоколеби́мыйавырлыкларга бирешми торган, нык кеше — неподдаю́щийся тру́дностям, сто́йкий челове́к
күңеле нык кешедән чир үзе качар — (погов.) от си́льного ду́хом боле́знь сама́ убежи́т
бу эшкә корыч нервлы, нык кеше кирәк — для э́той рабо́ты ну́жен челове́к сто́йкий, со стальны́ми не́рвами
б) кре́пкий, твёрдый, надёжный, ве́рный, серьёзныйсин миңа нык сүз бир — ты дай мне твёрдое сло́во
нык вәгъдә — твёрдое обеща́ние
нык киләчәк — надёжное бу́дущее
в) кре́пкий, неизме́нный, глубо́кий (о чувствах, мыслях)нык мәхәббәт — кре́пкая (глубо́кая) любо́вь
4) кре́пкий, твёрдый, си́льный, реши́тельный, непрекло́нныйнык ихтыяр — твёрдая во́ля
нык характер — непрекло́нный хара́ктер
5) разг. кре́пкий, про́чный, зажи́точныйнык хуҗалык — кре́пкое хозя́йство
6) в сочет. с гл. выраж. знач. русских приставок: ис-, вос-, у-, раз-, за-, рас-, на-, про-, из-, пере-, от-нык мактау — восхваля́ть
нык ялгышу — просчита́ться
нык ябыгу — исхуда́ть
нык рәнҗетү — разоби́деть
2. нареч.нык тәнкыйть итү — раскритикова́ть
1) кре́пко, твёрдо, про́чнонык тору — про́чно стоя́ть
2) кре́пко, твёрдо, си́льнонык куркыту — си́льно напуга́ть
нык ачулану — кре́пко отруга́ть
нык истә калдыру — твёрдо запо́мнить
3) неруши́мо, сто́йко, упо́рно, непоколеби́монык каршы тору — упо́рно сопротивля́ться
•- нык торучан
- нык торучанлык -
6 ана
1. сущ.1) мать; ма́тушка народно-поэт. || матери́нскийана мәхәббәте — любо́вь ма́тери; матери́нская любо́вь
ана сөте — матери́нское молоко́
ана ягыннан кардәш — ро́дственник с матери́нской стороны́
ана күңеле балада, бала күңеле далада — (посл.) мы́сли ма́тери - де́ти, мы́сли дете́й - сте́пи (т. е. мысли каждого поколения обращены в своё будущее)
ана сөте белән кермәгән (кермәсә), тана сөте белән керми (кермәс) — (посл.) горба́того моги́ла испра́вит (букв. чего́ не всоса́л с матери́нским молоко́м, того́ не впита́ешь с коро́вьим)
2) са́мка; ма́тка ( у животных) || ма́точныйпоши анасы — са́мка лося́
корт анасы — пчели́ная ма́тка
фермадагы нәсел аналары — племенны́е ма́тки на фе́рме
сарыкларның аналар саны — ма́точное поголо́вье ове́ц
3) в притяж. ф. анасы мать, ма́тка ( у животных)бәрәннәр аналары янына йөгереп килделәр — ягня́та сбежа́лись к свое́й ма́тери
4) в обращении мужа к жене анасы мать, ма́мочка2. прил.1) биол. матери́нский; же́нскийана күзәнәк — матери́нская кле́тка
үсемлектәге ана чәчәкләр — же́нские цветки́ у расте́ний
2) зоол. са́мкаана балык — ры́ба-са́мка
•- ана арыслан
- ана аю
- ана бер, ата башка
- ана болан
- ана бөркет
- ана буйвол
- ана булу
- ана бурсык
- ана бүре
- ана бытбылдык
- ана дуңгыз
- ана дөя
- ана зубр
- ана ишәк
- ана каз
- ана каптырма
- ана керпе
- ана кеше
- ана корт
- ана көртлек
- ана купшыл
- ана куян
- ана күгәрчен
- ана күркә
- ана лачын
- ана мәче
- ана песи
- ана морж
- ана поши
- ана сандугач
- ана сайгак
- ана суер
- ана сыерчык
- ана тавис
- ана терлек
- ана торна
- ана төлке
- ана фазан
- ана кыргавыл
- ана фил
- ана хайван
- ана чыпчык
- ана чүрәкәй
- ана эт
- ана юлбарыс
- ана ягыннан
- аналарны һәм балаларны саклау
- ананың бабасы••ана итәгеннән (чабуыннан) аерыла алмау — ирон. не мочь (смочь) вы́йти из-под опе́ки (кры́лышка) ма́тери; не мочь (смочь) оторва́ться от матери́нского подо́ла
ана итәгеннән төшү (аерылу) — ирон. вы́йти из пелёнок
ана куеныннан чыкмаган (чыгып җитмәгән) — ирон. из пелёнок ещё не вы́шел
ана сөте белән керү (сеңү) — быть впи́танным с молоко́м ма́тери (матери́нским молоко́м); всоса́ть с молоко́м (ма́тери); впита́ть с молоко́м ма́тери
ана теле белән — родны́м языко́м (говори́ть, объясня́ть, спра́шивать и т. п.); ср. ру́сским языко́м
анадан туган — рождённый же́нщиной (от же́нщины) (т. е. обыкновенный, смертный)
аналары бер кояшта киндер (тукмаклаган) — ирон.; шутл. под одни́м со́лнцем о́нучи суши́ли (т.е. не являются даже отдалёнными родственниками)
анасы яламаган — бран. непутёвый, непутёвая
- ана булырдайанасының баласы — ирон. ма́менькин (мама́шин, ма́тушкин) о́тпрыск (дитя́); весь в (свою́) мать (ма́тушку, ма́меньку, ма́му); ≈≈ какова́ мать, тако́в и о́тпрыск (дитя́)
- ана булырга ярарлык
- ана кебек
- анадан тума
- анасы кызы
- анасы улы
- анасы малае -
7 күңел киң
= күңеле киң душа́ (моя́, твоя́, его́, её) широка́ (щедра́)күңеле киң кеше — челове́к с широ́кой (ще́дрой) душо́й
-
8 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
См. также в других словарях:
шырагай — диал. Беркатлы, эчендәге тышында булган, күңеле шыр ачык кеше. Артык юмарт, үзендә булганны уртаклашу ягын гына карый торган кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мелла — 1. Мөселманнарда дин әһеле; мәхәлләдә дин башлыгы 2. иск. сөйл. Кешегә ихтирам белән, олылап дәшү сүзе, исем алдыннан әйтелә. күч. иск. Укымышлы, галим кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мулла — 1. Мөселманнарда дин әһеле; мәхәлләдә дин башлыгы 2. иск. сөйл. Кешегә ихтирам белән, олылап дәшү сүзе, исем алдыннан әйтелә. күч. иск. Укымышлы, галим кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
яту — 1. Бөтен гәүдә белән берәр нәрсә өстендә горизонталь хәлдә булу. Шул хәлнең төрле формаларын белдергән (йөзтүбән, чалкан кебек) сүзләр белән килеп, тирә яктагы әйберләргә яки кешеләргә карата билгеле бер торышта булуны белдерә чалкан яту. Шундый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге